Krótko o marketingu żywności dla niemowląt i małych dzieci oraz akcesoriów do karmienia niemowląt

(dalej: marketing mleka modyfikowanego) – wpływ na karmienie piersią; dlaczego potrzebna jest regulacja prawna tego marketingu; gdzie szukać informacji o wymogach prawnych w tym zakresie (prawne nakazy i zakazy) i do kogo zgłaszać podejrzenia naruszenia prawa

Moi Drodzy, jak już wspominałam, dla ochrony karmienia piersią i dla odbudowania kultury karmienia piersią bardzo istotna jest kwestia marketingu mleka modyfikowanego, a dokładnie takie jego prawne uregulowanie, aby nie szkodził on karmieniu piersią. Jest to kwestia na odrębny wpis, a nawet artykuł i to naukowy, ale tutaj poprzestanę na wskazaniu, że polska regulacja prawna w tym zakresie (w zasadzie odpowiadająca prawu unijnemu) jest niewystarczająca. Optymalnym rozwiązaniem byłoby pełne wdrożenie Międzynarodowego Kodeksu Marketingu Produktów Zastępujących Mleko Kobiece wraz z następującymi po nim rezolucjami WHA (dalej Kodeks WHO) [1]. Pisałam o tym kilkakrotnie, zachęcam do lektury (zob. [2, 3, 4]). W tym miejscu pragnę natomiast mocniej poruszyć dwie kwestie. Po pierwsze, jaki jest wpływ marketingu mleka modyfikowanego na karmienie piersią, a po drugie – gdzie znaleźć informacje o prawnych aspektach marketingu mleka modyfikowanego i o zgłaszaniu naruszeń prawa w tym zakresie.

WPŁYW MARKETINGU MLEKA MODYFIKOWANEGO NA KARMIENIE PIERSIĄ, czyli o tym dlaczego potrzebna jest regulacja prawna dotycząca marketingu żywności dla niemowląt i małych dzieci – jakie to ma znaczenie dla karmienia piersią

Powiem krótko – regulacja prawna tej materii jest potrzebna dlatego, że niewłaściwy marketing produktów, które konkurują z mlekiem kobiecym NEGATYWNIE WPŁYWA NA KARMIENIE PIERSIĄ (np. [5], [6], [7], [8]), które jest bezspornie optymalnym i naturalnym sposobem żywienia niemowląt i małych dzieci, niosąc korzyści zdrowotne nie tylko dla mamy i dziecka, ale i dla całego społeczeństwa, jak również korzyści ekonomiczne (zamiast wielu [7]) oraz korzyści dla naszego środowiska [8], [9]. Oczywiście nie twierdzę tu, że za niskie wskaźniki karmienia piersią w Polsce i na świecie odpowiada wyłącznie przemysł żywności dla niemowląt i małych dzieci. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele (w tym zwłaszcza niewystarczające wsparcie kobiet planujących karmić i karmiących piersią oraz niewystarczająca ochrona i promocja karmienia naturalnego, ta ostatnia rozumiana także jako odpowiednia informacja i edukacja w tym zakresie (zob. np. [8], [10]). Jednakże również działania marketingowe wokół żywności dla niemowląt i małych dzieci mogą skutkować i w praktyce skutkują tym, że część mam albo wcale nie podejmuje się karmienia piersią, albo szybko kończy mleczną przygodę, bądź też karmi w sposób mieszany w zalecanym okresie wyłącznego karmienia piersią, jakim jest pierwsze 6 miesięcy życia dziecka.

JEST TO UDOWODNIONE (zob. np. [8], [11]) i od dawna mówi o tym przede wszystkim Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) (np. [7]), wzywając kraje członkowskie, w tym Polskę, do pełnej implementacji wspomnianego wyżej Kodeksu WHO, który jest zbiorem rekomendacji w zakresie szeroko rozumianego marketingu produktów zastępujących mleko kobiece, butelek do karmienia i smoczków do nich. Jego celem jest zatrzymanie agresywnego i niewłaściwego marketingu tych produktów, aby chronić i promować odpowiednie żywienie niemowląt i małych dzieci [7].

• Celem Kodeksu WHO jest przyczynienie się do zapewnienia bezpiecznego i odpowiedniego żywienia niemowląt poprzez ochronę i promowanie karmienia piersią oraz poprzez zapewnienie właściwego używania – tam, gdzie jest to konieczne – produktów zastępujących mleko kobiece, w oparciu o odpowiednią informację, marketing i dystrybucję (art. 1 Kodeksu WHO).
• Kodeks nie zabrania więc sprzedaży tych produktów, określa natomiast takie zasady prowadzenia ich marketingu, które uwzględniają powyższy cel, ponieważ zwykłe (tj. ogólnie przyjęte, klasyczne, powszechnie stosowane) praktyki marketingowe są nieodpowiednie dla produktów zastępujących mleko kobiece (zob. preambuła Kodeksu WHO oraz [7]).
• O Kodeksie napiszę szerzej innym razem. W tym miejscu wspomnę tylko, że Kodeks WHO nie jest sam w sobie obowiązującym w Polsce prawem, a więc nie możemy zgłaszać naruszeń tego Kodeksu np. do GISu, oczekując sankcji prawnych za jego naruszenia. Jedynie część zapisów Kodeksu WHO zostało wdrożonych do prawa polskiego, zwłaszcza za „pośrednictwem” prawa unijnego, zatem z prawnego punktu widzenia należy oceniać, czy konkretne zachowanie (np. rozdawanie próbek określonego produktu) narusza przepisy prawa polskiego, a nie zapisy Kodeksu (szerzej [3] i [4]).

Marketing mleka modyfikowanego jest często nieetyczny, nieuczciwy i wprowadzający w błąd. Dosadnie można powiedzieć, że żeruje on na wrażliwości rodziców niemowląt i małych dzieci, wykorzystując ich podatność na oddziaływanie w obszarze żywienia małego dziecka (każda mama chce przecież najlepiej dla swojego maleństwa), co jest wzmocnione zwłaszcza poprzez angażowanie – bezpośrednie lub pośrednie – przedstawicieli służby zdrowia w reklamę i promocję, w tym poprzez powoływanie się na autorytety medyczne do promowania produktów mlekozastępczych (zob. np. [5] i [11]). Sugeruje to bowiem, że są one co najmniej równie dobre jak mleko matki (wspomnę tu choćby o pewnym mleku następnym, rzekomo „Nr 1” i „polecanym przez pediatrów”… szerzej na ten temat piszę tutaj [2]). Inne techniki marketingowe z kolei subtelnie podkopują wiarę matek w wykarmienie własnych dzieci lub w wartość matczynego mleka (zob. np. [5] i [11]), idealizują sztuczne mleko i tym samym zrównują je z mlekiem kobiecym (np. poprzez sformułowania wykorzystujące naturę), wskutek czego sztuczne mleko traktowane jest przez społeczeństwo jako „normalny” sposób żywienia niemowlęcia (nie wspomnę już, że „nowoczesny”…), podczas gdy to normą jest, a przynajmniej powinno, być karmienie mlekiem matki. Wszystko to subtelnie wzmacnia „kulturę butelki” w społeczeństwie (por. [11])…

Uwierzcie mi, te jak i wiele innych ocierających się o łamanie prawa, czy – m.zd. – to prawo łamiących przekazów marketingowych ma kolosalny wpływ na decyzje rodziców niemowląt i małych dzieci w kwestii żywienia ich dziecka. Tak to po prostu działa…

Firmom produkującym żywność dla niemowląt i małych dzieci nie zależy przecież na ochronie i popularyzacji karmienia piersią, a więc na tym, żeby jak najwięcej mam karmiło naturalnie, tylko na zysku, czyli na sprzedaży jak największej ilości swoich produktów, konkurujących w końcu z mlekiem kobiecym. I nie zmieni tego żadna zamieszczona, zresztą małym druczkiem, informacja typu, że to karmienie piersią jest najwłaściwszym sposobem żywienia niemowląt, skoro przekazy reklamowe mówią coś innego.

• Zresztą tak na marginesie wspomnę, że Kodeks WHO zakazuje całkowicie reklamy i promocji produktów objętych jego zakresem, ponieważ ma ona szkodliwy wpływ na karmienie piersią [12].

Jeżeli ktoś ma jeszcze jakieś wątpliwości w tym obszarze, to polecam zwłaszcza lekturę Polityki Karmienia Piersią [5] oraz artykułów The Impact of Marketing of Breast-Milk Substitutes on WHO-Recommended Breastfeeding Practices [11] i Why invest and what it will take to improve breastfeeding practices? [8]. Ja tutaj pozwolę sobie tylko zacytować kilka – moim zdaniem świetnie oddających istotę sprawy – fragmentów „Polityki… [5]:

• „Gdyby reklama była nieskuteczna, nikt nie płaciłby grafikom i copywriterom. Po cóż wyrzucać pieniądze w błoto? (…) Rodzice i opiekunowie karmiący dziecko butelką nie „potrzebują” reklam, by zdecydować się na wybór marki. Reklamy zaciemniają informację i utrudniają podejmowanie decyzji. (…) Personel medyczny często ulega wpływowi reklamy i sile przekonywania (oraz prezentów) specjalistów od marketingu, którzy podkreślają naturalność karmienia butelką i ukrywają informacje na temat ryzyka. (…)” ([5], s. 263-264).
• „Nie próbuję tu sugerować, że kobieta widząca puszyste kaczątko od razu myśli: ‘Dobra, koniec z karmieniem piersią’. Ale jeśli ma trudności z karmieniem, opakowanie produktu podnosi ją na duchu. ‘Najbliżej mleka matki’ może okazać się wystarczająco bliskie.” (George Monbict, Not what is says on the tin, „The Guardian”, 19 czerwca 2007 za: [5], s. 269).
• „Rodzice pragną tylko zdrowia dziecka, a obraz na etykiecie, przedstawiający dorodne dziecko, zdaje się sugerować, że ich potomek także będzie zdrowy i szczęśliwy. Właśnie dlatego Kodeks zakazał publikowania podobnych grafik. Niektóre firmy usunęły ilustracje przedstawiające dzieci, zastępując je równie uwodzicielskimi obrazami. Pluszowe misie, żyrafy, króliczki, kaczuszki i inne przykłady słodyczy wcielonej zdają się mówić, że mamy do czynienia z przyjaznym i dobroczynnym produktem. Kodeks zakazał używania zwrotów „taki, jak mleko matki” oraz „taki, jak ludzkie mleko”, ale producenci obchodzą ten zakaz, używając nazw produktów w rodzaju „Nurture”, „Gold”, „Bebelac” i „Similac”. Sprawni psycholodzy marketingu zarabiają krocie, wymyślając słowa i obrazy, które budzą zaufanie oraz wywołują poczucie bezpieczeństwa i macierzyńskiego ciepła.” ([5], s. 271).
• „Rozdający darmowe próbki produktów zastępujących mleko kobiece pracownicy służby zdrowia zwiększają wątpliwości matek, demonstrując własny brak wiary w karmienie piersią. (…) Większość kobiet karmiących butelką używa mleka marki, którą podawano dziecku w szpitalu, co tłumaczy, dlaczego firmy przykładają tak dużą wagę do tego typu promocji. Kobieta nie ma szans podjęcia świadomej decyzji o karmieniu piersią, bo od samego początku zakłóca się jego przebieg. Darmowe próbki przyczyniły się do śmierci tysięcy ubogich dzieci, ponieważ ich stosowanie ograniczyło laktację i zmusiło matki do zakupu mleka modyfikowanego. Kobiety nie posiadały środków na zakup niezbędnych ilości pokarmu, więc nadmiernie go rozwadniały, przez co ich dzieci traciły siły i padały ofiarą nieuniknionych infekcji. (…)”([5]s. 264).

I, moim zdaniem, BARDZO WAŻNA UWAGA W KONTEKŚCIE TEGO WPISU:

„Rządy, służba zdrowia i organizacje wspierające karmienie piersią inwestują pieniądze i energię w przygotowywanie informacji oraz rozpowszechnianie ich za pomocą różnych mediów, lecz wszystko to idzie na marne, jeśli przekazy reklamowe mówią coś zupełnie przeciwnego. Kiedy w Brazylii poddano ocenie warte wiele milionów dolarów kampanie promujące karmienie piersią, jakie rząd przeprowadził w latach osiemdziesiątych, odkryto, że za ich fiasko odpowiada kontynuacja promocji mleka modyfikowanego i butelek. W wyniku ewaluacji podjęto decyzję o przyjęciu zapisów Kodeksu, co doprowadziło do wzrostu popularności karmienia piersią.” ([5], s. 273)

PODSUMOWUJĄC, rodzice mają prawo do jasnej i rzetelnej informacji o żywieniu niemowląt i małych dzieci, wolnej od wpływów komercyjnych, tak aby mogli podjąć świadomą decyzję w tej kwestii, co w przypadku mam dotyczy zwłaszcza tego, czy karmić piersią, czy mlekiem modyfikowanym (por. [6] i [13]), a niewłaściwe praktyki marketingowe utrudniają, jeśli nie uniemożliwiają podjęcie takiej decyzji [6]. W konsekwencji poważnie zagrażają karmieniu piersią, które jest bezspornie optymalnym sposobem żywienia niemowląt i małych dzieci.

Niskie wskaźniki i wczesne zaprzestanie karmienia piersią mają istotne negatywne konsekwencje zdrowotne i społeczne dla kobiet, dzieci i społeczeństwa, negatywne konsekwencje dla środowiska naturalnego, skutkują większymi wydatkami publicznymi na ochronę zdrowia i pogłębiają dysproporcje stanu zdrowia w społeczeństwie ([13]). W związku z tym nikogo nie powinno dziwić, że KARMIENIE PIERSIĄ POZOSTAJE POD SZCZEGÓLNĄ OCHRONĄ USTAWODAWCY POLSKIEGO, JAK RÓWNIEŻ UNIJNEGO (por. [13]) i wielu innych państw na całym świecie. Wyraża się ona m.in. właśnie w prawnym uregulowaniu marketingu mleka modyfikowanego poprzez zawarcie w przepisach go dotyczących przepisów o charakterze ochronnym dla karmienia piersią, w postaci stosownych zakazów (np. zakaz rozdawania próbek mleka początkowego, czy zakaz zniechęcania do karmienia piersią przez reklamę, oznakowanie i prezentację tego mleka oraz mleka następnego) i nakazów (np. nakaz informowania o wyższości karmienia piersią nad karmieniem sztucznym w reklamie, prezentacji i etykietowaniu mleka początkowego). Inną sprawą jest to, że POLSKA (JAK I UNIJNA) REGULACJA TEJ MATERII JEST NIEWYSTARCZAJĄCA (w tej kwestii zob. zwł. [2] i [3]), ponieważ nie odpowiada w pełni wymogom stawianym przez Kodeks WHO (ale o tym innym razem). W konsekwencji – nawet dozwolony prawnie – marketing żywności dla niemowląt i małych dzieci oraz przedmiotów do karmienia niemowląt w wielu przypadkach szkodzi karmieniu piersią.

• Marketing produktów zastępujących mleko kobiece wpływa negatywnie na karmienie piersią. Globalna sprzedaż w 2014 r. (44,8 miliarda dolarów) pokazuje, że przemysł ten ma duży i konkurencyjny wpływ na żywienie niemowląt. W przeciwieństwie do innych towarów, mleka modyfikowane wydają się być odporne na wahania rynkowe [14].
• Szacuje się, że przemysł żywności dla niemowląt i małych dzieci przeznacza 10-15% swojej globalnej sprzedaży na marketing i promocję mleka modyfikowanego. To jest około 4-6 miliardów dolarów – liczby porównywalnej do rocznego budżetu WHO. Z kolei obserwowany wzrost ilości sprzedawanych produktów świadczy o tym, że te strategie marketingowe są skuteczne. Uwypukla to znaczenie kompleksowego prawodawstwa dla ograniczenia nieodpowiednich praktyk marketingowych, w celu ochrony karmienia piersią [14].
• Takie prawodawstwo powinno w pełni implementować Kodeks WHO i zapewniać adekwatny monitoring oraz skuteczne sankcje (por. [14]). Bez tego „uzgodnione zasady odpowiedzialnego marketingu” nadal będą naruszane  [8].

GDZIE SZUKAĆ INFORMACJI O WYMOGACH PRAWNYCH ZAKRESIE MARKETINGU MLEKA MODYFIKOWANEGO (PRAWNE NAKAZY I ZAKAZY) I O TYM, DO KOGO ZGŁASZAĆ PODEJRZENIA NARUSZENIA

Jeżeli chodzi o prawo polskie, to odsyłam zwłaszcza do opracowania mojego autorstwa na stronie Fundacji Promocji Karmienia Piersią (http://prawo.fpkp.pl/) i do prawnej analizy Raportu z badania zgodności marketingu produktów dla niemowląt i małych dzieci w Polsce z Międzynarodowym Kodeksem (…) [3], który poza stosowną regulacją w prawie żywnościowym, uwzględnia również zapisy Standardu Organizacyjnego Opieki Okołoporodowej [15] (dalej: SOOO) w zakresie marketingu mleka modyfikowanego. Pragnę ponadto zwrócić uwagę, że w międzyczasie zaczęły być stosowane przepisy dwóch rozporządzeń wykonawczych [16], [17] do rozporządzenia UE nr 609/2013 dotyczącego żywności dla niemowląt i małych dzieci [18], z czego rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 2016/128 [17] przewiduje – w porównaniu do dotychczasowej regulacji prawnej w tym zakresie – istotne zmiany w zakresie marketingu żywności specjalnego przeznaczenia medycznego opracowanej w celu zaspokojenia potrzeb żywieniowych niemowląt. Zostały one przedstawione w moim nowym artykule, który ukaże się w Kwartalniku Laktacyjnym 2021 nr 1 [19]. Wspomniałam o nich również w powyższym opracowaniu na stronie FPKP (zob. zwł. pkt V.3, http://prawo.fpkp.pl/zywnoscspecjalnegoprzeznaczenia/), do czego odsyłam. Na razie nie aktualizuję opracowania na stronie FPKP, ponieważ czekam jeszcze na działania ustawodawcy, który powinien dostosować przepisy do nowych rozporządzeń unijnych. Chociaż bowiem rozporządzenia te wiążą w całości i są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich, z pierwszeństwem przed przepisami krajowymi, to jednak konieczne są pewne zmiany ustawodawcze.

• W celu ułatwienia odnalezienia się w gąszczu przepisów, PRZYGOTOWAŁAM DO POBRANIA na mojej stronie tabelę pokrótce (i mam nadzieję, że przejrzyście – taki przynajmniej był celJ) zestawiającą wymogi w zakresie marketingu poszczególnych produktów (żywności dla niemowląt i małych dzieci oraz przedmiotów służących do karmienia niemowląt) w prawie żywnościowym i w regulacji SOOO. Uwzględnia ona wspomniane rozporządzenia delegowane UE. Wraz z tabelą przygotowałam do pobrania plik z aktami prawnymi z zakresu marketingu żywności dla niemowląt i małych dzieci oraz przedmiotów do karmienia niemowląt, a także plik dotyczący zgłoszenia podejrzenia naruszenia prawa w zakresie marketingu tej żywności. Infografiki znajdziecie w zakładce DO POBRANIA na http://www.prawoilaktacja.pl/ .

Poza tym, w opracowaniu na stronie FPKP (pkt VII na http://prawo.fpkp.pl) pokrótce omówiono zgłoszenie naruszenia prawa do różnych organów oraz wskazano wymogi zgłoszenia wspólne dla wszystkich organów (nie uwzględnia ono jednak SOOO).

 

CO DALEJ?

Działamy!!

Walczmy o to, aby Kodeks WHO został w pełni implementowany przez polskiego i unijnego ustawodawcę. Jak się domyślacie, nie będzie to łatwe, bo lobby przemysłu żywieniowego dla niemowląt i małych dzieci nie śpi. Jednak kropla drąży skałę, więc jestem dobrej myśli. A o moich pomysłach i planach będę Was informować i zapraszać do wspólnego działania. Póki co weźmy w swoje ręce kontrolę przestrzegania obowiązującej regulacji prawnej w zakresie marketingu mm – zgłaszajmy podejrzenia naruszenia prawa w tym zakresie, jeśli takie widzimy. Nie zapominajmy jednak również o promowaniu karmienia piersią i wspieraniu kobiet w ich mlecznej drodze, bo tylko działania na tych wszystkich polach pozwolą nam powoli odbudować kulturę karmienia piersią. Kto wie, może moje wnuki lub prawnuki już się jej doczekają? Tego Wam i sobie życzę. A tymczasem:

 

WAŻNY JEST FEEDBACK

I na koniec gorąca prośba do tych z Was, którzy będą zgłaszać podejrzenia naruszenia prawa w zakresie marketingu żywności dla niemowląt i małych oraz butelek do karmienia niemowląt i smoczków do nich – dajcie mi proszę znać, jakie było stanowisko organu, do którego zgłosiliście naruszenie (prześlijcie na adres akw@prawoilaktacja.pl treść Waszego zawiadomienia lub jego zdjęcie i zdjęcie odpowiedzi organu). Jest to ważne, ponieważ nie tylko pozwoli to na stałe ulepszanie zawartego na stronie FPKP opracowania, ale i na konstruktywne oddziaływanie na praktykę stosowania prawa oraz zgłaszanie niezbędnych postulatów legislacyjnych.

Pozdrawiam serdecznie i życzę miłej lektury!

Anna – Wasz prawnik laktacyjny, 7.02.2021

 

Źródła:

[1] Treść Kodeksu WHO, wraz z uzupełniającymi go rezolucjami, dostępna jest na stronie WHO, http://www.who.int/nutrition/netcode/resolutions/en/

[2] A. Koronkiewicz-Wiórek, Deficyty obowiązującej w prawie polskim regulacji w zakresie reklamy i innych technik marketingowych dotyczących produktów relewantnych dla ochrony karmienia piersią, ze szczególnym uwzględnieniem preparatów do początkowego żywienia niemowląt. Zarys problematyki, [w:] J. Frąckowiak (red.), Przegląd Prawa i Administracji, tom CXII, Wrocław 2018, https://wuwr.pl/ppa/article/view/7690

[3] A. Koronkiewicz-Wiórek, [w:] A. Wesołowska, A. Aleksandrowicz, B. Baranowska (red.), Raport z badania zgodności marketingu produktów dla niemowląt i małych dzieci w Polsce z Międzynarodowym Kodeksem Produktów Zastępujących Mleko Kobiece i kolejnymi rezolucjami WHA, Warszawa 2019, ISBN 978-83-7637-482-6, http://bankmleka.pl/136-raport-z-badania-zgodnosci-marketingu-produktow-dla-niemowlat-i-malych-dzieci-w-polsce-z-miedzynarodowym-kodeksem-produktow-zast.html

[4] A. Koronkiewicz-Wiórek, Kodeks WHO a prawo polskie. Wybrane kwestie w związku z prawną analizą wyników „Raportu z badania zgodności marketingu produktów dla niemowląt i małych dzieci w Polsce z Międzynarodowym Kodeksem Produktów Zastępujących Mleko Kobiece i kolejnymi rezolucjami WHA”, Kwartalnik Laktacyjny 2020, nr 1, http://kwartalnik-laktacyjny.pl/kwartalnik-laktacyjny-1-2020/

[5] G. Palmer, Polityka karmienia piersią, Warszawa 2011

[6] Joint statement by the UN Special Rapporteurs on the Right to Food, Right to Health, the Working Group on Discrimination against Women in law and in practice, and the Committee on the Rights of the Child in support of increased efforts to promote, support and protect breast-feeding, https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=20871&LangID=E

[7] WHO, The International Code of Marketing of Breast-Milk Substitutes, Frequently Asked Questions, 2017 Update, http://www.who.int/nutrition/publications/infantfeeding/breastmilk-substitutes-FAQ2017/en/.

[8] N.C. Rollins, N. Bhandari, N. Hajeebhoy, S. Horton, C.K. Lutter, J. C. Martines, E.G. Piwoz, L.M. Richter, C.G. Victora, Why invest, and what it will take to improve breastfeeding practices?, Lancet 2016, Jan 30;387(10017), https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26869576/

[9] N. Shenker, A. Brown, Breastfeeding can help tackle climate crisis but it’s on governments, not mums to save the world, The Conversation, October 7, 2019,

https://theconversation.com/breastfeeding-can-help-tackle-climate-crisis-but-its-on-governments-not-mums-to-save-the-world-124676?utm_source=facebook&utm_medium=bylinefacebookbutton&fbclid=IwAR2m1EUDWFAnyMieIBM0SQJXwLPnEuStgeWfOdDqzdJETQuA2H1ep5QYCro

[10] B. Królak-Olejnik, I. Błasiak, A. Szczygieł, Promotion of breastfeeding in Poland: the current situation, J Int Med Res. 2017, vol. 45(6), https://doi.org/10.1177/0300060517720318

[11] E.G. Piwoz, S.L. Huffman, The Impact of Marketing of Breast-Milk Substitutes on WHO-Recommended Breastfeeding Practices, „Food and Nutrition Bulletin” 2015, vol. 36, issue 4, https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/0379572115602174

[12] International Baby Food Action Network, International Code Documentation Centre, Code Essentials 1: Annotated International Code of Marketing of Breastmilk Substitutes and subsequent WHA resolutions, Second Edition, ICDC Penang, Malaysia, January 2018

[13] EU Project on Promotion of Breastfeeding in Europe. Protection, promotion and support of breastfeeding in Europe: a blueprint for action (revised). European Commission, Directorate Public Health and Risk Assessment, Luxembourg, 2008, https://www.aeped.es/sites/default/files/6-newblueprintprinter.pdf

[14] International Baby Food Action Network, International Code Documentation Centre, Code Essentials 2, Guidelines for Policy Makers on Implementing the International Code of Marketing of Breastmilk Substitutes and subsequent WHA resolutions, Second Edition, ICDC Penang, Malaysia, February 2018

[15] rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, Dz. U. z 2018 r. poz. 1756

[16] rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2016/127 z dnia 25 września 2015 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 609/2013 w odniesieniu do szczegółowych wymogów dotyczących składu preparatów do początkowego żywienia niemowląt i preparatów do dalszego żywienia niemowląt oraz informacji na ich temat, a także w odniesieniu do informacji dotyczących żywienia niemowląt i małych dzieci, Dz.Urz.UE.L Nr 25, s. 1

[17] rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2016/128 z dnia 25 września 2015 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 609/2013 w odniesieniu do szczegółowych wymogów dotyczących składu żywności specjalnego przeznaczenia medycznego oraz informacji na jej temat, Dz.Urz.UE.L Nr 25, s. 30

[18] rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 609/2013 z dnia 12 czerwca 2013 r. w sprawie żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci oraz żywności specjalnego przeznaczenia medycznego i środków spożywczych zastępujących całodzienną dietę i do kontroli masy ciała, oraz uchylające dyrektywę Rady 92/52/EWG, dyrektywy Komisji 96/8/WE, 1999/21/WE, 2006/125/WE i 2006/141/WE, dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/39/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 41/2009 i (WE) nr 953/2009, Dz.Urz.UE.L Nr 181, s. 35

[19] A. Koronkiewicz-Wiórek, Nowe przepisy dotyczące marketingu mleka modyfikowanego, Kwartalnik Laktacyjny 2021, nr 1 (w druku)